Italo Calvino, Włoch urodzony w Hawanie w 1923 roku, to jeden z najwybitniejszych pisarzy dwudziestego wieku. Jego twórczość określić można jako ciągłe poszukiwania, ewolucję od neorealizmu włoskiego, poprzez alegorię i przypowieść, literaturę fantastyczną, aż do modelu powieści strukturalnej.

Jego kariera literacka rozpoczęła się w 1947 roku za sprawą niedużej objętościowo książki pt. Ścieżka pajęczych gniazd[1] i jej bohatera, małego Pina, ukazanego na tle Włoch czasie II wojny światowej. W tej stricte neorealistycznej powieści pojawiają się elementy baśniowe, magiczne, przez co sam utwór wybija się ponad płaskie, kronikarskie teksty z tamtego okresu. Bohater tej historii, zawieszony pomiędzy światami dziecka i dorosłych, próbuje dorastać – najpierw wśród bywalców gospody, następnie wśród partyzantów. Obraz wojny widziany oczami Pina przypomina zabawę dobra ze złem. Napotkane postacie i wydarzenia wydają się bardziej baśniowe niż realistyczne. Sam autor powiedział w jednym z udzielonych po latach wywiadów: „pierwsze moje utwory pisałem w realistycznej konwencji. Ale od początku krytycy twierdzili, że mam skłonność do przetwarzania rzeczywistości w niejako baśniową wizję, więc czułem się upoważniony do rozwijania tej <fantastycznej> skłonności”[2].

Nurt realistyczny pojawia się także w późniejszej twórczości Calvino. Przykładem tego może być wydana w Polsce powieść Długi dzień Ameriga[3] z 1963 roku. Jest to opowieść o pracowniku obwodowej komisji wyborczej działającej w szpitalu dla psychicznie chorych.

Zwrotem w karierze literackiej Italo Calvino była trylogia Nasi przodkowie, na którą składają się Wicehrabia przepołowiony[4], Baron drzewołaz[5] oraz Rycerz nieistniejący[6]. Są to niewielkie alegoryczne baśniowe opowiastki, których historie dzieją się w dalekiej przeszłości, między innymi za czasów panowania Karola Wielkiego.

W 1965 roku wydana zostaje jedna z najważniejszych pozycji w dorobku autora, powieść science fiction Opowieści kosmikomiczne[7]. Bohaterem historii jest zmiennokształtna istota o dość przedziwnym imieniu Qfqfq. Przedstawiona w książce wizja ewolucji wszechświata koncentruje się na wszystkim, poza kulturą antropocentryczną. To nie człowiek, a mięczak, materia przeciwstawiająca się bezruchowi jest tutaj najważniejsza. W późniejszych latach postać Qfqfq powraca w innych książkach Calvino, między innymi w T=0 z 1967 roku. Wszystkie opowieści o tej tajemniczej istocie zostały wydane w Polsce dopiero w 2005 roku[8].

We wspomnianym już 1967 roku Calvino wygłosił ważny dla jego twórczości odczyt pt. Cybernetyka i duchy, w którym głosił tezę o możliwości zastąpienia autora przez maszynę literacką. Zafascynowany twórczością Borgesa, ideą literatury labiryntu pisarz rozpoczął nowy nurt w swojej twórczości. W 1972 roku wydał Niewidzialne miasta[9], zbiór krótkich, fikcyjnych listów przesyłanych pomiędzy Marco Polo, a Kubłaj-Chanem. W tym czysto postmodernistycznym dziele mamy do czynienia z grą intelektualną – grą, która towarzyszyć będzie twórczości Calvino aż do jego śmierci.

Najlepiej widać to na przykładzie dwóch kolejnych książek: Zamku krzyżujących się losów[10] oraz najwybitniejszej powieści Calvino Jeśli zimową nocą podróżny[11]. Pierwsza z książek opowiada o tajemniczym zamku – oberży, w którym goście pozbawieni są mowy. Zmuszeni są opowiedzieć swoje historie poprzez odpowiednie ułożenie kart tarota. Ten iście kombinatoryjny eksperyment spod znaku grupy OuLiPo[12] można uznać za jedno z arcydzieł literatury dwudziestego wieku. Historie przedstawione w Zamku to niesamowicie intelektualna i intertekstualna gra, wybijająca się ponad sztywne schematy książki. Nie tylko konstrukcyjnie, ale także wizualnie. Jest to jeden z przykładów liberatury[13], czyli tekstu nie tylko jako ciągu zapisanej historii, ale zarazem tekstu jako całości, książki.

Jeśli zimową nocą podróżny to najbardziej znane dzieło Calvino w Polsce. Jest to historia składająca się z przekładających się elementów. Dziesięciu początków fikcyjnych książek, napisanych w różnorakim stylu, od romansów, do powieści szpiegowskiej. To wszystko przeplata się z poszukiwaniami Czytelnika – bohatera tekstu, właściwej opowieści. W tych fragmentach możemy odnaleźć elementy metatekstowe, autotematyczne. Jak widać sam Calvino coraz bardziej w swojej twórczości poddał pod wątpliwość idee opowiadania jakość czegoś zwartego, konkretnego. Coraz bardziej uważał historię za coś ulotnego i niedookreślonego.

W 1986 roku Italo Calvino umiera, pozostawiając po sobie kilka niewydajnych maszynopisów. Niedokończona opowiastka W słońcu jaguara[14] z 1986 roku w zamierzeniach składać się miała z pięciu części – węchu, smaku, słuchu, dotyku i wzroku. Autorowi udało się opisać jedynie trzy pierwsze. Wykłady amerykańskie[15] – niedokończone eseje na temat literatury, które autor miał odczytać podczas udziału w Charles Eliot Norton Poetry Lectures na Uniwersytecie Harvarda. Miały składać się z sześciu części. Powstało pięć, pod tytułem: lekkość, szybkość, dokładność, przejrzystość, wielorakość. Wyrażenia te mogą określić całą twórczość tego genialnego włoskiego pisarza. W 2002 roku wydana została kolejna, nie wydana za życia autora książka, Lasokorzeniolabirynt[16]. Dzięki tej magicznej, alegorycznej bajce możemy w pewnym sensie zatoczyć koło, powracając do początków twórczości Italo Calvino. Do Ścieżki pajęczych gniazd, gdzie właśnie ta „magiczność” po raz pierwszy ujawniła się.